राजनीति नै कुनै पनि देशको मूल नीति हो । भनिन्छ खराब इतिहास दोहोरियो भने विध्वंस निम्तिन्छ र राष्ट्रले ठुलो नोक्सानी ब्यहोर्नु पर्छ । तर हाम्रो देशको राजनीतिमा बारम्बार यस्तो भइरहेको छ । २०१७ सालमा तत्कालीन राजा महेन्द्रले गरेको ‘कू’ले देशलाई तहस-नहस र जनताका हक अधिकारहरुलाई कुल्चने काम गर्यो ।
आम जनताको आन्दोलनको बलमा २०४६ सालमा प्रजातन्त्रको पुन: बहाली भयो । योसँगै आम जनताले धेरै आशा र अपेक्षा गरेका थिए – प्रजातान्त्रिक नेता र योद्धाहरुसँग । तर अवस्था आम जनताले सोचेजस्तो रहेन । प्रजातान्त्रिक नेता र योद्धाहरु दलीय झगडामा व्यस्त रहे सत्ता प्राप्ति कै लागि । शासनतन्त्र अपेक्षाकृत प्रजातान्त्रिक मूल्य-मान्यता अनुरुप हुन सकेन । राणाकाल र पञ्चायती हुकुमी शैली हावी रह्यो प्रजातान्त्रिक शासनतन्त्रमा पनि । पञ्चायती व्यवस्थाका विरुद्ध संघर्ष गरेका काँग्रेस कम्युनिस्ट नेता, योद्धाहरु पनि बदलिएनन् । उल्टो पञ्चायती निर्दलीय भागबण्डाको शैली देखेका नेताहरु त्यही संस्कारमै रम्न पुगे ।
संसदीय व्यवस्थालाई नरुचाएको अर्थात संसदीय व्यवस्था भनेको खसीको टाउको झुन्डाएर कुकुरको मासु बेच्ने थलो हो, त्यसैले यो व्यवस्थालाई ध्वस्त पारी नयाँ जनवादी व्यवस्था लागू गर्नुपर्छ भनेर २०५२ फागुन १ मा नेकपा (माओवादी) ले जनयुद्ध सुरु गर्यो, जसमा चतुर राजनीतिक खेलाडी प्रचण्डदेखि बौद्धिक नेता लालध्वज र दार्शनिक नेता किरणसम्म व्यवस्था विरुद्धको लडाइँमा एक भए र दीर्घकालीन जनयुद्धको घोषणा गरे । उहाँहरूको बुझाइमा यथास्थितिको चुनाव प्रणाली र संसदीय राजनीतिबाट नेपालमा आमूल परिवर्तन ल्याउन सम्भावना थिएन । जनयुद्धले नेपालको मुहार नै फेरिदियो ।
जनयुद्धमा शासक पक्षले जुन दमन र हत्याको शृंखला चलायो, नेपालीले नेपालीलाई यस्तो क्रुर किसिमले, यति पाशविक ढंगले यातना दिएर मार्न सक्छन् भन्ने कुरा पत्याउन पनि गाह्रो भयो । २०६३ सालको युद्ध विरामसम्म पुग्दा १५ हजार नेपालीहरुले ज्यान गुमाइसकेका थिए, हजारौँ विधुवा र टुहुरा बने । लाखौँ आफ्नो गाउँघरबाट विस्थापित भए । मर्ने र पीडित हुनेमा धेरैजसो सर्वसाधारण नै परे ।
नेपालको आर्थिक असमानता र सामाजिक अन्यायको कारण क्रान्तिको वातावरण बन्दै गएको थियो । देशको सामन्ती शासन व्यवस्थासँग गाँसिएको सैनिक शक्ति र त्यसमा विभेदमा परेको वर्ग, जात र लिङ्गले गर्दा नेपालमा जनयुद्ध सम्भव भयो ।
जनयुद्धका केही नकारात्मक असर भए पनि समग्रमा आमूल परिवर्तन ल्यायो । जनयुद्ध सुरु भएपछि देशका सामाजिक विकृतिहरुमा सुधार आयो । छुवाछूत, छाउपडी प्रथा धेरै ठाउँमा निर्मूल भए । महिला सशक्तीकरण स्थापित भयो । समाजमा उपेक्षामा परेका वर्गहरु समावेश हुन थाले । दशक लामो जनयुद्धले नेपाली राजनीतिक इतिहासमा ठुलो उथलपुथल ल्यायो । हामीले प्रजातन्त्र ल्यायौँ, गुमायौँ, फेरि लोकतन्त्र पुन:स्थापना गर्यौँ । हामीले संसारको इतिहासमै कहिल्यै नभएको शाही संहार देख्यौँ । रक्ताम्य युद्ध भोग्यौँ । तत्कालीन राजाले गरेको शैनिक ‘कू’ देख्यौँ र त्यही राजाको पराजय पनि हेर्यौँ ।
तत्काल मात्रै नयाँ राजाको अवतारका रूपमा उदाउन खोजेका खड्गप्रसाद ओलीले २०७७ पौष ५ को प्रतिनिधि सभाको घाँटी निमोठेको पनि देख्यौँ र जनताको सम्मानित सर्वोच्च अदालतले संसद विघटन फागुन ११ साँझ बदर गरिदिएपछि खड्गप्रसादको सपना हुरिले उडाइदिएको पनि देख्यौँ ।
अनेक आशंकाहरुलाई पन्छाउँदै सम्मानित सर्वोच्च अदालतले संविधानको रक्षा गरेको छ, गणतन्त्र जोगाएको छ । २०७७ पौष ५ को असंवैधानिक संसद विघटनलाई २०७७ फागुन ११ गते नेपालको सर्वोच्च अदालतले गरेको फैसला न्यायिक इतिहासमा सारा विश्वलाई नै एक राम्रो नजिर बन्नेछ ।
सम्मानित अदालतको यो फैसलाले देशको गणतन्त्रलाई गम्भीर दुर्घटना हुनबाट बचाएको छ । सर्वोच्चले गणतन्त्र विरोधीहरुलाई ठेगान लगाएको छ । अब देशको राष्ट्रियता र लोकतन्त्रको पक्षमा रहेका सबै दलका सामु नैतिक परीक्षाको घडी सुरु भएको छ ।
राज्यसत्तालाई जनताको सेवामा होइन, आसेपासे भ्रष्टहरुको सेवामा लगाउने गरेको खड्गप्रसाद ओली पक्षबाट दाहाल-नेपालले नेतृत्व गरेको नेकपालाई कमजोर बनाउन अनेक प्रयास भए । खड्गप्रसाद ओलीले आफू प्रधानमन्त्री हुनका लागि मात्रै पार्टी एकता गरेका रहेछन् भन्ने कुरा घामजस्तै छर्लङ्ग भइसकेको छ । तीन वर्षसम्म उनले पार्टी एकताको कामलाई अगाडि बढ्न दिएनन् । तर अब प्रचण्ड-माधवले नेतृत्व गरेको र बहुमत रहेको पार्टीमा बाँकी एकताको कामलाई कसरी अगाडि बढाउँछन् भन्ने प्रश्न त अगाडि तेर्सिएको छ ।
मापदण्ड र विधि नमान्नु खड्ग ओली प्रवृत्ति हो भने त्यसका विपरीत आफूहरुले नेतृत्व गरेको नेकपाको बहुमत पक्षलाई मापदण्डका आधारमा एकीकृत गर्नका लागि दृढ भएर उभिने नैतिक साहस प्रचण्ड-माधव पक्षले देखाउनै पर्छ ।
खड्ग ओली नाम मात्रै होइन, विकृति र विसङ्गगतिको एक प्याकेज हो । आफूले गरेका काम सबै ठिक भन्नु तथा आफूबाट गल्ती हुनै सक्दैनन् भन्ने मान्यता राख्नु खड्ग ओली प्रवृत्ति हो । खड्ग ओलीलाई आफ्नै गनगन् गरिराख्ने आसेपासेले डुबाए भने त्यही प्रवृत्तिका मानिसहरु कतै आफ्नै नजिक त छैनन् भनेर प्रतिगमनको विरुद्ध आन्दोलन गरी विजय प्राप्त गरेको नेतृत्वले पनि सोच्नै पर्दछ । बहुमत पक्षले बुझ्नुपर्दछ – सानो प्रयासले मात्रै गतिलो पार्टी बन्दैन, सही मार्क्सवादी-लेनिनवादी पार्टी बनाउनका लागि म र मेरो भन्ने प्रवृत्तिबाट माथि उठ्ने नेतृत्वले मात्रै अबको युगको नेतृत्व गर्न सक्छ र देशलाई तुफान गतिमा हाँक्न सक्छ ।
नेपाली राजनीतिको तापमानमा खासै स्थिरता छैन । तापमान कहिले तीव्र बढ्ने त कहिले स्वात्तै घट्ने भइरहेको छ । राजनीतिक आकाशमा थरीथरीका काला बादल अझै मडारिइरहेका छन् । कहिले खडेरी त कहिले बाढी-पहिरो, कहिले हिमपात त कहिले असिनापानी निरन्तर जारी छ । स्वभाविक रूपमा अग्रगामी सामाजिक रुपान्तरणबिना शान्ति, स्थिरता र समृद्धि असम्भव छ । अझ पछिल्ला राजनीतिक घटनाक्रमहरुले प्रतिगमन, अस्थिरता, अशान्ति र पराधीनता झन् निम्त्याउने खतरा बढेर गएको छ ।
संसदीय राजनीति यति घिनलाग्दो तरिकाले खेलिँदोरहेछ भन्ने कुरा हाम्रा नेताहरुले बारम्बार पुष्टिजस्तै गरिदिएका छन् । रातो पासपोर्ट दुरुपयोग गर्नेदेखि घुस माग्नेसम्मका सांसद देखा परे । कोही सांसद यौनकर्मीसँग भेटिए, कोही चोरीको गाडीमा फेला परे । कोही जुवा खालबाट समातिए । अदालतबाट कर्तव्य ज्यान मुद्दामा सजायँ पाएका र जेलभित्रै मान्छे मारेकाहरू माफी पाएर अहिले खड्गप्रसादको जयजयकार गरेर हिँडिरहेका छन् । थुप्रै विकृतिहरु यो संसदीय कालखण्डमा देखिए ।
पञ्चायतको अन्तिमसम्म सिद्धान्त र विचारको लडाइँ हुन्थ्यो काङ्ग्रेस र कम्युनिस्टमा । तर प्रजातन्त्रपछि उनीहरुले सिद्धान्त र आदर्श होइन, सत्तास्वार्थको लडाइँमा समय खर्चिए । पञ्चायती दिनका बेइमान, भ्रष्ट, दलाल, माफिया, तस्करहरु प्रजातन्त्रवादी नेताहरुको बार्दलीमा पुगे । तिनै पात्रहरु गणतन्त्र स्थापनापछि गणतन्त्रवादी नेताहरुको बार्दलीमा पुगे । अहिले झनै यो प्रवृत्ति झाँगिदो क्रममा छ । त्यस्ता पात्रहरु बढी क्रान्तिकारी कुरा गर्छन् । पार्टी नेतृत्वले जे निर्णय गर्छ, त्यसमा असहमति जनाउँदैनन् । उल्टो तिनको निर्णयको तारिफ गरेर नेतृत्वप्रति वफादार बन्छन् । नेताहरुको विचारमा ‘हो’मा ‘हो’ मिलाएर नेतृत्वलाई खुसी पार्न माहिर हुन्छन् । त्यस्ता पात्र नेतृत्वप्रति भक्तिभाव प्रदर्शन मात्रै गर्दैनन् कि तारिफ गरी नेतृत्वप्रति अति वफादारपन देखाउँछन् ।त्यसैले छिटो नेतृत्वसँग घुलमिल भएर व्यक्तिगत फाइदा लिन सफल हुन्छन्, जो प्रवृत्ति अहिले सतहमा छताछुल्ल भएको छ – ओली बा’का नाममा गरिएको स्तुतिगान ।
त्यसैले अहिले राजनीतिक सतहमा देखा परिरहेका दुर्गन्धका बाछिटालाई सही तरिकाले हल गर्दै शुद्धीकरण अभियान चलाउन जरुरी छ । नेपाली समाज र नेपाली राजनीतिको अग्रगमनका लागि अब नयाँ नेतृत्व, नयाँ विचार र नयाँ प्रक्रिया आवश्यक भइसकेको छ ।
(लेखक प्रेस संगठन कर्णालीका नेता हुनुहुन्छ ।)
