अन्तर्राष्ट्रिय नयाँ वर्ष २०२२ सुरु हुँदै गर्दा दुइटा घटनाक्रमले विश्वको ध्यानाकर्षण गरेको छ । तीमध्ये पहिलो हो युक्रेनसँग सीमा जोडिएको रुसले ठुलो संख्यामा आफ्नो सेना तैनाथ गर्नु । यो युक्रेन कुनैबेला पूर्वसोभियत संघको अभिन्न अंग रहेको हो । अर्को घटना हो कजाकिस्तानमा उत्पन्न घरेलु अशान्तिलाई शान्तिमा बदल्न रुसको हस्तक्षेप । यी घटनाले स्वभाविकरूपमा प्रश्न खडा हुन्छ कि अफगानिस्तानबाट अमेरिकाको योजनाबद्ध पलायनपछि रूसले पुन: आफूलाई स्थापित गर्न खोजेको हो ? हो भने यसको भावी परिणाम के कस्तो होला ? अहिले यो अनेक अड्कल र अनुमानको विषय बनेको छ ।
कतिपय प्रकाशित जानकारीकाअनुसार वर्तमान स्थितिमा रुसी सेनाहरूले युक्रेनलाई तीनतिरबाट घेरिरहेका छन् । अमेरिकी पत्रिका न्युर्योक टाइम्सका अनुसाररूसी सैनिक, भारी बख्तरबन्द गाडीहरू तथा मध्यमदेखि लामो दूरीसम्मका सैन्य आर्टिलरीहरूलाई त्यहाँ यसरी तैनाथ गरिएको छ कि कुनै पनि युद्धको स्थितिमा युक्रेनमा तत्कालै धावा बोल्न सकिने छ । युक्रेनको पूर्वी तथा उत्तरी सिमाना त्यस देशको राजधानी किभको धेरै नै नजिक छ । अनि रूसी सेना ब्यूहरचना खडा गरेर त्यहाँ बसेको छ । १९९० को दसकको सुरुदेखि नै रुस वास्तवमा युक्रेन र जर्जिया नाटो (नर्थ एटलाण्टिक ट्रिटी अर्गनाइजेसन)को सदस्य बनेका कारण अत्यन्तै अप्रसन्न रहँदै आएको देखिएको पनि हो ।
एकथरी रणनैतिक विशेषज्ञहरूकाअनुसार रुसले आठ वर्षअघि २०१४ मा नै युक्रेनमा घुसपैठका लागि आफ्नो सशस्त्र बल तैनाथ गर्न सुरु गरेको थियो, जतिबेला उसले क्रिमियामाथि कब्जा जमाएको थियो । यद्यपि रणनीतिक अध्येताहरू के भन्दछन् भने यस कुरामा कुनै स्पष्टता छैन किनकि क्रेमलिन युक्रेनमा झगडाको यो जोखिमपूर्ण मार्ग चुनिरहेको छ, जसको परिणाम केवल पूर्वी युरोपसम्ममा मात्र सीमित रहने छैन । यदि अमेरिका र रुस बिचको जेनेभा वार्ताको कुनै परिणाम निस्केन भने (निस्केको पनि छैन) नाटो पनि यस झगडामा सामेल हुन सक्नेछ । यसबाट आर्थिक व्यवधानहरू पनि उत्पन्न हुने नै छन् किनभने युरोप पहिलादेखि नै प्राकृतिक ग्याँसको चर्को मूल्यको सामना गर्दै आएको छ । कारण ‘गेजप्रोम’ले युरोपका लागि ग्याँसको आपूर्ति रोकिदिएको छ । युरोपको दु:खमा अझ बृद्धि अमेरिकाद्वारा एउटा नयाँ ग्यास पाइपलाईन नर्ड स्ट्रीम – २ लाई प्रमाणपत्र नदिने तथा प्रतिबन्ध लागु गर्नाले भएको छ ।
यता पूर्वतिर पूर्ववर्ती सोभियत संघको एसियाली क्षेत्रतर्फ लाग्ने हो भने स्रोतहरूले भरिपूर्ण कजाकस्तान संघर्षको अर्को एउटा विन्दु बन्नगएको छ । सोभियत संघको यो पूर्व गणराज्य रुस र चीनका बिचमा अवस्थित छ । यो चारैतिरबाट जमिनले घेरिएको सबैभन्दा ठुलो भूपरिवेस्टित ‘बेस्टफेलियन’ राज्य हो । जसको जनसंख्या हाल १ करोड ९० लाख रहेको छ ।
गएको २ जनवरी २०२२ का दिन त्यो देशमा हजारौँको संख्यामा कजाखहरू सडकमा उत्रिएका थिए । यसको तत्काल देखिएको कारण एलपीजी ग्याँसमा सरकारले बढाएको अधिकतम् मूल्यको सीमा हटाउनु थियो । हुन त यसको प्रमुख कारण त्यहाँ ब्याप्त समाजिक तथा आर्थिक असमानताहरू हुन्, जसले गर्दा एकल पार्टी तानाशाही रहेको शासन सत्ताको विरुद्ध जनतामा बढ्दो तीव्र रोष प्रकट भएको पनि औँल्याइएको छ किनकि त्यहाँ सरकारी भवनहरूमा आगो पनि लगाइएको थियो र अत्यन्तै अप्रसन्न भीडले हवाई अड्डा र अन्य सार्वजनिक भवनहरूमा समेत कब्जा जमाएको थियो । त्यसको परिणाम वर्तमान कज्जाक राष्ट्रपति कासिम–जोमार्ट टोकाएवलाई मद्दत माग्न मास्कोतिर फर्किनुपरेको थियो । बितेको ८ वर्षभन्दा पनि कम समयमा क्रेमलिन समर्थित कुलीनतन्त्रका विरुद्ध यो तेस्रो विद्रोह भएको मानिएको छ । २०१४ मा युक्रेनमा निकै व्यापक ‘लोकतन्त्र’ समर्थक प्रदर्शन भएको र त्यसपछि त्यस्तै प्रदर्शन बेलारुसमा पनि भएको थियो ।
चाखलाग्दो कुरा के छ भने कजाकस्तान अमेरिका तथा चीन दुवै देशका लागि पनि निकै महत्त्वपूर्ण मानिन्छ । यद्यपि त्यसका करणहरू भने बेग्ला बेग्लै छन् । एक्सन मोबिल तथा चेभरन जस्ता प्रमुख अमेरिकी तेल कम्पनीहरूले कजाकस्तानको पश्चिमी क्षेत्रमा खरबौँ डलर लगानी गरेका छन्, जुन अहिलेको जनप्रदर्शनको केन्द्र क्षेत्र हो । चीनको पनि यस समान चिन्ता रहेको छ किनभने छिमेकी कजाकस्तानसँग चीनको १७८२ किलोमिटर लामो साझा सिमाना रहेको छ । त्यहाँ कुनै त्यस्तो गम्भीर प्रदर्शन हुँदा चीनमा पनि त्यसको प्रभाव पर्न सक्छ ।
प्रष्ट छ, पश्चिमा शक्तिहरू कजाकस्तानमा रूसको हस्तक्षेपले विश्वका लागि निकै ठुलो र असमान्य स्थिति उत्पन्न हुने विश्लेषण गरिरहेका छन् किनभने यो रुसको तैनाथी कलेक्टिभ सेक्युरिटी ट्रिटी अर्गनाइजेसनको मातहतमा रहेको छ । यसमा रूस तथा पूर्वसोभियत संघमा आबद्ध रहेका देशहरूको सबैभन्दा सबल सुरक्षा संघमा आधारित सैन्य सहयोग संगठन हो । त्यस सम्झौतामा अर्मेनिया, बेलारुस, कजाकस्तान र किर्गिजिस्तान सामेल रहेका छन् । त्यसैले पश्चिमा विश्लेषकहरूले रुसले आफ्नो पूर्ववर्ती प्रभाव क्षेत्रमा अर्को एउटा नयाँ विश्व खेल सुरु गरिरहेको अर्थ लगाइरहेका छन् । त्यो कुन अर्थमा पनि भनिँदैछ भने उनीहरू अमेरिका यतिबेला आफ्नो इतिहासको जेफसनकालतर्फ फिर्ता गइरहेको औँल्याउन थालेका छन् । यद्यपि यी सबै परिघटनाहरूको यथार्थ अब कसरी उपस्थित हुने हो ? त्यो समयले नै प्रकट गर्ने प्रतिक्षा गर्नुपर्ने देखिन्छ ।
(लेखक नेपाल कम्युनिस्ट पार्टीका सहसंयोजक हुनुहुन्छ ।)
