क. नेत्र विक्रम चन्द 'विप्लव', netra bikram chanda biplav, biplab, biplov
 

यही महिना जुलाई २३ (साउन ७) पुष्पलालको एउटा स्मृतिसभा कार्यक्रममा नेत्र विक्रम चन्द (विप्लव) को बोली अहिले कम्युनिस्ट वृत्तमा बहसको विषय बनेको छ । विप्लवको यो बोली मार्क्सवाद, लेनिनवाद र माओवादको विरोधमा देखिएको छ । विप्लवले द्वन्द्वात्मक भौतिकवादलाई नै नकारेको भनाइ राखेका छन् । उनले विपरीत तत्त्वहरूको एकता र निषेधको निषेध नियमको विरोध गरेका छन् । आखिर विप्लवमा यो विचलन कसरी आयो यसको समीक्षा भविष्यमा हुनेछ ।

भरत पोखरेल, bharat pokharel, economist, tu, professor, भरत पोखरेल
लेखक

अहिले विप्लवले त्यो दिन बोलेका द्वन्द्वात्मक भौतिकवादबारे मार्क्सदेखि माओसम्म एक छोटो चर्चा गर्नु आवश्यक देखियो । द्वन्द्ववाद र भौतिकवाद प्राचीन दर्शन हुन् । आधुनिक युगमा द्वन्द्ववादलाई विकसित गर्न हेगेल र भौतिकवादलाई विकास गर्न फायरबाखको ठुलो योगदान रहेको छ । मार्क्स र एङ्गेल्सले हेगेलको द्वन्द्ववादबाट आदर्शवादी आवरण हटाए, जुन फरक मात्र होइन, विपरीत पनि छ । फायरबाखको भौतिकवादको आदर्शवादी, धार्मिक र नैतिक आवरणलाई पन्छाएर वैज्ञानिक भौतिकवाद विकसित गरे, जसलाई द्वन्द्वात्मक भौतिकवाद भनिन्छ । लेनिनको फिलोसफिकल नोट्समा द्वन्द्वात्मक भौतिकवादबारे विस्तृत चर्चा गरिएको छ । स्तालिनले द्वन्द्वात्मक भौतिकवाद प्राकृतिक घटनाहरूलाई जांँच्ने, परीक्षण गर्ने, पहिचान गर्ने धारणा भनेका छन् ।

सन् १९६४ अगस्त १८ मा माओले दार्शनिकहरूको एउटा भेला गरेर द्वन्द्वात्मक भौतिकवादबारे छलफल गरेका थिए, यद्यपि माओले द्वन्द्ववादका नियमबारे १९३७ मा नै धेरै लेखिसकेका थिए । त्यो भेलाले लि दा (१८९०-१९६६) र आय सिगि (१९१०-१९६६) जो चिनियाँ चिनिएका दार्शनिक थिए, उनीहरूलाई मार्क्सवादी दर्शनबारे लेख्न आग्रह गरिएको थियो । विपरीत तत्त्वहरूको एकताको नियम, निषेधको निषेध नियम, मात्राबाट गुणभेदको नियम आदिबारे पनि त्यो भेलामा छलफल भएको थियो ।

विप्लवले अंगालेको एकीकृत क्रान्तिको दर्शन मार्क्सले १८४६ मा नै प्रतिपादन गरेका थिए । एकीकृत क्रान्तिको दर्शन भनेको वस्तुहरूलाई सम्पूर्णतामा एकीकृत गर्ने प्रक्रिया हो । एकीकृत चेतना (understanding) र कारण (reason) ले दर्शनको नियम बनेको हो । एकीकृत प्रक्रिया विप्लवको जस्तो अनुमानको रोमान्स होइन । विप्लवको मालेमाप्रतिको यो नकारात्मक बुझाइ उनको समझदारीमा भ्रामक चेतनाको उपज हो । विप्लवमा मालेमा दर्शनको खोटो बुझाइ देखिन्छ किनभने उनले मार्क्सवादको आधारभूत ज्ञानमा नै चुकेको बोली बोलेका छन् । विप्लव नेपालको कम्युनिस्ट आन्दोलनमा यस्ता अवसरवादी व्यक्ति बन्दैछन्, जो संसदीय भासमा छोपल्याङ गर्न हतारिएका देखिन्छन् । तीस वर्षभन्दा बढी माओवादी पार्टीमा काम गरेका विप्लव निपुण (expert) त कहिले भएनन्, लाल (red) पहिचान पनि खुइल्याउन थाले । विप्लव सी लाई विप्लव छी किन बन्नु पर्‍यो ?

(पुष्पलाल स्मृति दिवसमा नेकपाका महासचिव क. विप्लवद्वारा प्रस्तुत विचारमाथि त्रिभुवन विश्वविद्यालयका प्राध्यापक भरत पोखरेलले आफ्नो सामाजिक संजालमार्फत प्रस्तुत गरेको टिप्पणीलाई छलफलका लागि साभार गरी प्रस्तुत गरिएको छ – सं.।)